by છાયાપુર નામના એક ગુપ્ત ગામમાં એવી અફવા હતી કે અહીંના લોકોના હૃદયમાં સૂર્યનો અંશ વસે છે. પરંતુ, ગામની પાછળના જંગલમાં એક ઊંડી ગુફા હતી, જેને “અંધેરી ખાઈ” કહેવાતી. એક દિવસ, ગુફામાંથી કાળો ધુમાડો ફાટી નીકળ્યો અને ગામના આકાશને ઘેરી લીધું. ધીમે-ધીમે, લોકોની આંખોમાંથી ચમક ઓસરી ગઈ. તેમના મનમાં ડર, નિરાશા અને ઝઘડા પ્રવેશ્યા. સૂરજ ઊગતો, પણ ગામમાં અંધારું જ રહેતું!
આમાં એક અનન્ય નામની ૧૪ વર્ષની કિશોરી, જેની આંખો જન્મથી દેખતી ન હતી, તેણીએ પ્રથમ વાર લોકોને કહ્યું: “મારા પિતાજી કહેતા હતા: ‘અંધારું તો બહાર નથી, મનમાં છે. જ્યાં ખુશીનો દીવો બળે, ત્યાં શબ્દોની રોશની ફેલાય!'” પરંતુ લોકોએ તેની વાતને નિસ્તેજ હસી કાઢી.
અનન્યે નિશ્ચય કર્યો: “જો આંખોથી નહીં, તો હૃદયથી સૂરજ લાવીશ!” તેણીએ ગામની ગલીઓમાં ફરવા લાગી. અંધારામાં પણ તેણી લોકોને હસતા મળતી, તેમના ઝઘડા સાંભળી ગીતો ગાતી, અને બાળકોને કાલ્પનિક તારા ગણવાની ટેકનિક શીખવતી. એક દિવસ, તેણીએ ગામના ચોકમાં જૂની લાકડાની ચૌટી પર બેસીને એક કથા સંભળાવી:
“એક વાર, અંધારી ગુફામાં એક જ્યોતિર્મય પતંગિયું અટકી ગયું. તેના પાંખોની ઝળહળે ગુફાની દિવાલો પર તારાઓ ઉકેલ્યા! પતંગિયું કહે: ‘હું નાનું છું, પણ મારી ચમકમાં સૂરજનો સ્વાદ છે!'”
ધીમે-ધીમે, લોકોને લાગ્યું કે અનન્યની આસપાસ બેઠા લોકોના ચહેરા પર ઝાંખો પ્રકાશ ઝલકે છે! એક બાળકે પહેલી વાર કહ્યું: “અમ્મા, મને અંધારું ઓછું લાગે છે!”
ત્યાં તો ગામના મુખ્ય દેવસ્થાનમાંથી એક પ્રાચીન ઘંટ વાગી. લોકોએ જોયું કે દેવીની મૂર્તિના હાથમાં રહેલો “આત્મજ્યોતિ” નામનો દીવો, જે સૌથી વધુ ખુશ દિલવાળા માણસના સ્પર્શથી જળે છે, તે અનન્યના હાથ લગતાં પ્રગટ્યો! દીવાની લોઅ ઊંચી થતાં, ગુફામાંથી નીકળેલો કાળો ધુમાડો ઓગળી ગયો. સૂર્યનો પહેલો કિરણ ચૌટી પર અનન્યના ગાલને ચૂમ્યો.
મુખીએ પૂછ્યું: “અંધારી દુનિયામાં તું ખુશી કેમ શોધી શકી?”
અનન્યે મુસ્કુરાતે જવાબ આપ્યો: “કારણ કે મેં શીખ્યું: જ્યારે આંખો ના દેખે, ત્યારે હૃદયની નજર ઊંડી થાય છે!”
નીતિ: “સૂર્ય અંધકારને ભગાડે તેવી જ રીતે, મનની ખુશી એ શબ્દો, ગીતો અને વિશ્વાસની રોશની છે. અવરોધો આંખોને દેખાય, પણ હૃદયને નહીં!”
—આમ, છાયાપુર ફરી થયું “જ્યોતિપુર”. અનન્યની ખુશીએ ગામને શીખવ્યું: “જેની આંખોમાં સૂરજ છે, તેના પગલાં અંધારાને પણ રાહ દેખાડે!”
